درمان پاچنبری با بریس یکی از روشهای اصلی درمانی است که می تواند به اصلاح این ناهنجاری کمک زیادی بکند. پاچنبری یا کلاب فوت Clubfoot یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی پا در نوزادان است که به صورت تغییر شکل کف پا و مچ پا در بدو تولد دیده می‌شود. در این حالت، کف پای نوزاد به سمت داخل و پایین می‌چرخد و مچ پا نیز به سمت داخل قرار می‌گیرد. گاهی این تغییر شکل به‌قدری شدید است که کودک قادر به قرار دادن کف پا به‌طور صاف روی زمین نیست و در صورت عدم درمان به موقع، مشکلات حرکتی و دردهای مکرر در آینده ایجاد می‌کند.
پاچنبری معمولا به‌صورت یک طرفه یا دو طرفه مشاهده می‌شود و در بسیاری از موارد، والدین در همان روز اول تولد متوجه شکل غیرعادی پای کودک می‌شوند. این عارضه باعث نگرانی والدین می‌شود اما جای امیدواری است که درمان با گچ گیری و درمان پاچنبری با بریس در ماه‌های اول زندگی بیشترین اثرگذاری را دارد و نوزاد می‌تواند بدون جراحی و با پای سالم به زندگی عادی برگردد.
برخی والدین به اشتباه تصور می‌کنند پاچنبری به‌مرور زمان خودبه‌خود اصلاح می‌شود، اما این باور غلط است. پاچنبری بدون درمان صحیح ارتوپدی به یک مشکل دائمی تبدیل می‌شود که با درد، عدم تعادل، کاهش فعالیت و حتی ناتوانی در پوشیدن کفش همراه است.
طبق آمار جهانی، شیوع پاچنبری حدود یک در هر هزار تولد زنده است و در پسران شایع‌تر از دختران است. در 50% موارد هر دو پا درگیر هستند و در 50% دیگر یک‌طرفه است.
انواع پاچنبری در نوزادان
پاچنبری به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
✅ پاچنبری انعطاف‌پذیر (Flexible Clubfoot):
قابلیت اصلاح به کمک دست و حرکات آرام را دارد و درمان با گچ‌گیری و بریس به‌خوبی جواب می‌دهد.
✅ پاچنبری غیرقابل انعطاف (Rigid Clubfoot):
پا سفت بوده و با دست اصلاح نمی‌شود و نیاز به دوره طولانی‌تری از درمان با گچ و بریس دارد.
✅ پاچنبری سندرومیک (Syndromic Clubfoot):
همراه با سایر ناهنجاری‌های مادرزادی و سندروم‌ها بوده و درمان آن دشوارتر است و گاهی نیاز به جراحی پیدا می‌کند.
تشخیص نوع پاچنبری توسط متخصص ارتوپدی و ارتوپدی فنی کمک می‌کند تا روش درمان و مدت زمان استفاده از بریس به‌درستی انتخاب شود.
یکی از پرتکرارترین سوالات والدین این است که چرا کودکشان به پاچنبری دچار شده است. واقعیت این است که علت دقیق پاچنبری هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما پزشکان ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ارثی و محیطی را در بروز این مشکل مؤثر می‌دانند.
عوامل ژنتیکی و ارثی
اگر در خانواده سابقه پاچنبری وجود داشته باشد، احتمال بروز آن در نوزاد افزایش می‌یابد. اگر یکی از والدین پاچنبری داشته باشند، احتمال وقوع در فرزند حدود 3 تا 4 درصد و اگر هر دو والدین مبتلا بوده باشند، این احتمال تا 15 درصد افزایش می‌یابد.
ژنتیک نقش مهمی در شدت و نوع پاچنبری ایفا می‌کند. در برخی از کودکان، پاچنبری بخشی از یک سندروم ژنتیکی مانند اسپینا بیفیدا یا سندرم آرتروگریپوزیس است.
عوامل محیطی و بارداری
علاوه بر ژنتیک، عوامل محیطی مانند کمبود فضای کافی در رحم، پوزیشن غیرطبیعی جنین در رحم و کمبود مایع آمنیوتیک می‌توانند در بروز پاچنبری نقش داشته باشند. همچنین کشش غیرطبیعی روی عضلات و تاندون‌های پا در دوران جنینی نیز می‌تواند موجب تغییر شکل پا شود.
مادران باردار با مصرف سیگار یا سوءتغذیه شدید در دوران بارداری در معرض خطر بیشتری برای تولد نوزاد مبتلا به پاچنبری قرار دارند.
تشخیص کلاب فوت چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص پاچنبری در بسیاری از موارد در بدو تولد توسط پزشک انجام می‌شود. پای نوزاد به وضوح شکل غیرطبیعی دارد و مچ پا به سمت داخل و پایین چرخیده است. پزشک متخصص ارتوپدی با معاینه پا و بررسی وضعیت حرکت مچ و کف پا می‌تواند نوع و شدت پاچنبری را مشخص کند.
معاینه فیزیکی توسط پزشک ارتوپدی
پزشک حرکات پا را بررسی کرده و با انجام تست‌های دستی، میزان انعطاف‌پذیری تاندون‌ها و مفاصل پا را می‌سنجد. گاهی با لمس، میزان سفتی پا و قدرت عضلات ساق بررسی می‌شود تا بهترین روش درمان انتخاب گردد.
استفاده از سونوگرافی در دوران بارداری
در برخی موارد پاچنبری با سونوگرافی هفته 20 تا 24 بارداری قابل تشخیص است. تشخیص زودهنگام در دوران بارداری به والدین فرصت می‌دهد تا پس از تولد بلافاصله درمان کودک آغاز شود و از پیشرفت تغییر شکل جلوگیری شود.
درمان پاچنبری
درمان پاچنبری در نوزادان، اگر به‌موقع و با روش صحیح انجام شود، تقریباً در ۹۵ درصد موارد به بهبودی کامل منجر می‌شود. این درمان هرچه زودتر آغاز شود، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر نتیجه می‌دهد. درمان معمولاً بلافاصله پس از تولد یا طی هفته اول آغاز شده و دو روش اصلی دارد: درمان با روش پونستی و گچ‌گیری اصلاحی.
درمان با روش پونستی (Ponseti Method)
روش پونستی موثرترین و استانداردترین روش درمان پاچنبری در سراسر جهان است. در این روش، پای نوزاد به تدریج و با حرکات آرام توسط پزشک متخصص ارتوپدی اصلاح شده و سپس با گچ در همان حالت نگه داشته می‌شود. این فرآیند معمولاً طی ۵ تا ۷ هفته ادامه پیدا می‌کند و هر هفته گچ تعویض می‌شود تا به تدریج وضعیت پا اصلاح گردد.
مراحل روش پونستی:
1️⃣ اصلاح تغییر شکل پا به تدریج: با ماساژ و حرکت آهسته توسط پزشک
2️⃣ گچ‌گیری در وضعیت اصلاح شده: تثبیت وضعیت جدید برای کشش تدریجی تاندون‌ها
3️⃣ بررسی هر هفته: تغییر گچ و بررسی وضعیت پا
4️⃣ در صورت نیاز به تاندونوتومی: در برخی موارد، برای اصلاح کامل، پزشک جراحی کوچک بر روی تاندون آشیل انجام می‌دهد
5️⃣ آغاز استفاده از بریس پس از اتمام گچ‌گیری: برای جلوگیری از بازگشت پا به وضعیت اولیه
روش پونستی بدون درد بوده و کودک به سرعت به آن عادت می‌کند و نیاز به بستری طولانی ندارد.
گچ‌گیری اصلاحی در نوزادان
در برخی از کلینیک‌ها یا در موارد خاص، از گچ‌گیری اصلاحی سنتی استفاده می‌شود که مشابه روش پونستی است اما گاهی تعداد جلسات بیشتر است. این روش نیز به تدریج باعث اصلاح پا شده و سپس کودک وارد مرحله استفاده از بریس می‌شود.
نکته مهم: گچ‌گیری تنها بخشی از درمان است و برای تثبیت اصلاح و جلوگیری از بازگشت، حتماً پس از اتمام گچ‌گیری باید از بریس استفاده شود.
درمان پاچنبری با بریس
بریس پاچنبری یک وسیله کمکی درمانی است که بعد از مرحله گچ‌گیری برای تثبیت وضعیت پا و جلوگیری از بازگشت تغییر شکل استفاده می‌شود. بریس معمولاً شامل دو کفش مخصوص است که توسط یک میله فلزی یا پلاستیکی به یکدیگر متصل شده و پاهای کودک در زاویه خاصی نگه داشته می‌شوند.
این بریس به والدین کمک می‌کند بدون نیاز به جراحی، درمان پاچنبری کودکشان را کامل کنند. استفاده صحیح از بریس و پایبندی به ساعات استفاده از آن، مهم‌ترین عامل در جلوگیری از عود مجدد پاچنبری است.
انواع مختلفی از بریس پاچنبری در ایران استفاده می‌شود، از جمله:
✅ بریس دنیس براون (Dennis Brown Brace): رایج‌ترین بریس مورد استفاده که از دو کفش و یک میله تشکیل شده است.
✅ بریس Mitchel-Ponseti: نوع سبک‌تر و قابل تنظیم‌تر از بریس‌های کلاسیک.
✅ بریس کانکت شونده با مفصل: برای حرکت بهتر نوزاد و حفظ زاویه مناسب در پا.
✅ بریس‌های ارتوپدی فنی سفارشی: در برخی کلینیک‌ها به‌صورت سفارشی بر اساس اندازه پا و نیاز کودک ساخته می‌شود.
انتخاب نوع بریس به نظر پزشک، شدت پاچنبری و راحتی کودک بستگی دارد.
نحوه استفاده از بریس پس از گچ‌گیری
پس از پایان دوره گچ‌گیری و تأیید پزشک، استفاده از بریس بلافاصله آغاز می‌شود:
- در ۳ ماه اول: روزانه ۲۳ ساعت در شبانه‌روز به غیر از زمان حمام
- پس از ۳ ماه: به تدریج کاهش به ۱۴ تا ۱۶ ساعت در شبانه‌روز
- بعد از ۶ ماه: تنها هنگام خواب شبانه و خواب روزانه (حدود ۱۲ ساعت)
- طول دوره درمان با بریس: تا سن ۳ تا ۴ سالگی کودک ادامه می‌یابد.
والدین باید یاد بگیرند چگونه بریس را به کودک ببندند و هر روز وضعیت پوست پا و پاچه‌های کودک را بررسی کنند تا از بروز زخم یا حساسیت جلوگیری شود.
نکات تکمیلی
مدت زمان استفاده از بریس
والدین باید بدانند پایبندی به زمان استفاده از بریس یکی از مهم‌ترین مراحل درمان پاچنبری است. کوتاهی در استفاده یا استفاده کمتر از زمان توصیه شده باعث بازگشت تغییر شکل پا و نیاز به درمان مجدد می‌شود.
نحوه پوشاندن بریس به نوزاد
برای راحتی کودک:
✅ از جوراب‌های نخی نازک بدون درز استفاده کنید.
✅ مطمئن شوید بریس به‌طور کامل و بدون فشار غیرطبیعی بسته شده است.
✅ قبل از بستن بریس مطمئن شوید پای کودک خشک و تمیز است.
✅ زاویه پا و محل قرارگیری پا در کفش مطابق با دستور پزشک باشد.
مراقبت‌های پوستی هنگام استفاده از بریس
- هر روز پوست پا و مچ پا را بررسی کنید.
- در صورت قرمزی شدید، زخم یا تاول با پزشک تماس بگیرید.
- برای جلوگیری از تعریق زیاد از پودر بچه مناسب استفاده شود.
- اگر کودک بی‌قراری زیادی داشت، وضعیت بسته شدن بریس را بررسی کنید.
